या मंदिरात आरती वेळी नगाडा वाजवण्याचा मान मुस्लिम समाजाकडे, वाचा काय आहे माचनुरच्या सिध्देश्वर मंदिराचा इतिहास

माचनूर येथील सिद्धेश्वर मंदिर हे सोलापूर जिल्ह्यातील प्राचीन हेमाडपंथी मंदिर आहे. भीमा नदीच्या काठावर असलेले हे मंदिर भगवान शिवाला समर्पित आहे. मंदिराच्या परिसरात काळ्या पाषाणात बांधलेला मंदिर समूह आहे, आणि मागील बाजूस नदीवर दगडी घाट बांधलेला आहे. श्रावण महिन्यात आणि महाशिवरात्रीला येथे भाविकांची मोठी गर्दी होते. मंदिराच्या पूजेसाठी नगारा वाजवण्याचा मान स्थानिक मुस्लिम समाजाकडे आहे, तर पूजा-अर्चा करण्याचा मान ब्रह्मपुरीतील गुरव समाजाकडे आहे. मंदिर परिसरात जटाशंकराचे मंदिर आणि माचनूरचा किल्लाही प्रसिद्ध आहे. अहिल्यादेवी होळकर यांनी येथे भव्य घाट बांधला होता.

माचनूर येथील सिद्धेश्वर मंदिर हे सोलापूर जिल्ह्यातील मंगळवेढा तालुक्यात भीमा नदीच्या काठी वसलेले एक प्राचीन आणि प्रसिद्ध मंदिर आहे. हे मंदिर हेमाडपंथी शैलीतील असल्याचे मानले जाते आणि ते त्याच्या ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्वासाठी ओळखले जाते.

मंदिराचे स्थान आणि महत्त्व:

•  हे मंदिर सोलापूरपासून सुमारे ४० किलोमीटर आणि पंढरपूरपासून २१ किलोमीटर अंतरावर आहे. मंगळवेढ्यापासून सुमारे १२ किलोमीटरवर आहे.
•  पंढरपूर येथून विठ्ठलाचा पदस्पर्श होऊन माचनूर दिशेने वाहणारी भीमा नदी येथे चंद्रभागा म्हणून ओळखली जाते.
•  श्रावण महिन्यात आणि महाशिवरात्रीला येथे मोठ्या संख्येने भाविक दर्शनासाठी येतात. महाराष्ट्र, कर्नाटक, आंध्रप्रदेश, गोवा इत्यादी राज्यांतूनही भाविक येथे भेट देतात.

मंदिराची वास्तुकला आणि रचना:

•  हे मंदिर काळ्या पाषाणात (दगडात) बांधलेले असून त्याची रचना तुळजापूर येथील मंदिराशी साम्य दर्शवते.
•  मंदिराला तटबंदी असून, ती किल्ल्याच्या भिंतींसारखी दिसते. या तटबंदीत यात्रेकरूंसाठी ओवऱ्या (निवासस्थान) बांधलेल्या आहेत.
•  मंदिराच्या प्रवेशद्वारातून आत गेल्यावर दोन्ही बाजूंना पहारेकऱ्यांसाठी देवड्या दिसतात. डाव्या हाताला शंकराचे एक लहान मंदिर आहे.
•  पुढे पायऱ्या उतरून दुसऱ्या प्रवेशद्वारातून आत गेल्यावर एक प्रशस्त नंदी दिसतो, जो सुमारे तीन फूट उंचीचा आहे.
•  गर्भगृहात जाण्यासाठी दोन दरवाजे ओलांडावे लागतात, त्यापैकी पहिला दरवाजा पाच फूट उंचीचा तर दुसरा अडीच फूट उंचीचा आहे.
•  गर्भगृहात सिद्धेश्वराची (शंकराची) पिंडी आहे, ज्यावर चांदीचा भव्य मुखवटा आहे.
•  मंदिराच्या बाहेर एक जुने, मोठे पिंपळाचे झाड आहे.
•  मंदिराच्या परिसरात एक नदी घाट आहे, तो अहिल्याबाई होळकर यांनी बांधल्याचे सांगितले जाते. या घाटाच्या कठड्यांवर व्याघ्र प्रतिमा कोरलेल्या दिसतात.
•  नदीच्या पात्रात मध्यभागी जटाशंकराचे एक छोटे मंदिर आहे, जिथे बोटीने जाता येते. १९५६ च्या भीमा नदीच्या पुरात या मंदिराचा कळस वाहून गेल्याचे सांगितले जाते.

ऐतिहासिक संदर्भ आणि कथा:

•  हे मंदिर औरंगजेबाच्या काळापूर्वीपासून अस्तित्वात असल्याचे मानले जाते. औरंगजेबाने १६९४ ते १७०१ पर्यंत माचनूर किल्ल्यात मुक्काम केला होता आणि त्यावेळी त्याने हे मंदिर नष्ट करण्याचा प्रयत्न केला होता, असे सांगितले जाते.
•  स्थानिक आख्यायिकेनुसार, औरंगजेबाने सैनिकांना शिवलिंग फोडण्याची आज्ञा दिली, परंतु मधमाशा आणि भुंग्यांनी हल्ला केल्याने सैनिक पळून गेले. नंतर औरंगजेबाने मंदिराचा अपमान करण्यासाठी शंकराला नैवेद्य म्हणून गोमांस पाठवले, परंतु जेव्हा ताटावरील कापड काढले, तेव्हा गोमांसाच्या जागी पांढरी फुले दिसली.
•  "मांसाचा नूर पालटला" (मांस बदलले) या घटनेमुळे या ठिकाणाला 'मास-नूर' असे नाव पडले आणि नंतर त्याचा अपभ्रंश होऊन 'माचनूर' झाले, अशी लोककथा आहे.
•  या घटनेमुळे औरंगजेबाने नंतर सिद्धेश्वर मंदिराला वार्षिक ४०० रुपये आणि ६ रुपये असे वतन दिले. आजही महाराष्ट्र सरकारकडून मंदिराला वार्षिक अनुदान दिले जाते.
•  श्रीक्षेत्र माचनूरला प्राचीन तपोभूमी मानले जाते आणि ते 'नाथांचे ठाणे' म्हणूनही ओळखले जाते. येथे श्री गोरक्षनाथांनी एकवीस दिवसांचे तपानुष्ठान करून एका गुप्तलिंगाची स्थापना केली होती, असे म्हटले जाते.
•  दुष्टता आणि अधर्म वाढल्याने मंदिरे भ्रष्ट झाली असताना, श्री सिद्धराम या स्थळी आले आणि त्यांनी धर्माची पुनर्स्थापना केली, अशीही एक कथा प्रचलित आहे.

एकूणच, माचनूर येथील सिद्धेश्वर मंदिर हे केवळ एक धार्मिक स्थान नसून, ते एक महत्त्वाचे ऐतिहासिक आणि स्थापत्यशास्त्रीय वारसा स्थळ देखील आहे, जे अनेक भाविकांना आणि पर्यटकांना आकर्षित करते.